3 mei 2023
Langzaam, heel geleidelijk veranderen de dingen zoals je ze kent. De wereld verandert en jij verandert mee. Dat is hoe het gaat, verandering is immers een constante. Het rare is dat je vergeet hoe het daarvoor ook alweer was. Shifting Baseline Syndrome, noemen we dit fenomeen.
Waarom we de verandering (verdwijning, ontwrichting) niet opmerken en lange termijn denken vaker meegenomen dient te worden in onze besluitvorming.
De term Shifting Baseline Syndrome komt van de Frans-Canadese visserij-bioloog en wetenschapper Daniel Pauly. Een nieuw referentiekader verklaart onze houding ten opzichte van ecosystemen en biodiversiteit en ons onvermogen om de manier waarop ze zijn veranderd waar te nemen, geeft Pauly aan in zijn one-pager Anecdotes of the shifting baseline syndrome of fisheries.
Pauly deed onderzoek naar de vermindering van de omvang van de visvangst voor de oostkust van Noord-Amerika, die met 97 procent is afgenomen sinds het begin van de schriftelijke registratie. Hoewel, de vissers bleven merkwaardig onverschillig. Hij realiseerde zich dat elke generatie als norm zag wat ze aan het begin van hun carrière hadden gevangen, ongeacht hoeveel kleiner het was dan die van de vorige generatie, wat leidde tot wat hij shifting baseline syndrome noemde: de geleidelijke aanpassing van de sluipende verdwijning van vispopulaties.
Omslagpunt
Iedereen die rond de 40 jaar is en ouder, kan zich misschien nog wel herinneren hoeveel insecten er vroeger op de vooruit van de auto van je ouders zaten. Het was een ware veldslag. Als je mee mocht helpen om de auto te wassen met een emmertje sop dan zaten er grote hoeveelheid vliegen en insecten op de koplampen geplakt. Hoe zeldzaam is dat tegenwoordig. Maar terugdenkend aan de afgelopen jaren, kan ik me niet een tijdsperiode herinneren van een merkbaar omslagpunt. Je realiseert je niet echt wat je de afgelopen tijd kwijt bent geraakt. Iedere generatie heeft als het ware een andere 0-meting door de eigen jeugdervaring en dit bepaalt mede wat ‘normaal’ is en hoe naar de wereld wordt gekeken. Per generatie is het aantal vliegen op de autokoplamp opgeschoven, tot het huidige nihil in de vaststelling van mijn zoon. Hij weet niet anders dan het altijd zo is geweest. Dit is normaal, dit is zijn referentie.
Normaal in 1500
Adriaen Coenen, een Scheveningse groothandelaar in vis in de zestiende eeuw beschrijft in zijn Visboeck over dieren en mensen, met zoveel mogelijk kenmerken. Dit boek is echt een meesterwerk. Ga dat vooral eens online bewonderen, zou ik zeggen. Uit dat boek kun je opmaken dat elk jaar een gigantische walvistrek van honderden dieren langs de kust van Scheveningen plaatsvond. Kun je het je voorstellen? Zoveel grote dieren langs de Nederlandse kust? Het ligt bijna buiten ons voorstellingsvermogen, voor de Nederlanders in het jaar 1500 is het de normaalste gang van zaken.
Deze afbeelding is afkomstig uit de collectie van de Koninklijke Bibliotheek. Meer informatie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=61297586
Shifting baselines in de maatschappij
Niet alleen op het gebied van ecosystemen is de term nuttig. Ook op andere gebieden zoals cultuur, maatschappij of politiek kennen we ‘shifting baselines’. Denk aan uitingen als haardracht en kleding die continu nieuwe vormen kennen. Dansen in discotheken en liften zijn weinig meer voorkomende activiteiten. Er zijn veranderingen waar het verlies wordt verruild voor een andere, even zo boeiende invulling of die beter zijn dan de oude situatie. Steeds minder mensen roken is een voorbeeld van een positieve nieuwe norm. En van de coronatijd hebben we geleerd dat remote werken mogelijk is. Deze manier van hybride werken houden we graag erin.
Toekomstige nieuwe normen variërend van iedereen fietst op een e-bike tot allerlei AI toepassingen in ons leven zijn ook al zichtbaar. Van deze ontwikkelingen weten we nu nog niet of dit op lange termijn positief uitpakt of dat ons dit juist zorgen moet baren. Het is niet de insteek om ‘Vroegâh was alles beter’ te belichten, maar het sluipende, het geleidelijke, het onzichtbare dat maakt dat het verlorene niet meteen gemist wordt, is het centrale issue.
Om een beter oordeel te kunnen vormen over de nieuwe norm, dient lange termijn denken meegenomen te worden in onze besluitvorming. Vaak denk ik bij lange termijn denken aan de toekomst. Maar ook terugkijken, reflecteren op waar we vandaan komen is belangrijk.
Het moeilijkste van het shifting baseline syndroom is hoe je mensen activeert voor bijvoorbeeld een meer duurzame samenleving als mensen de verandering, de verdwijning, de ontwrichting niet zien en ervaren. Hoe we dat besef wel kunnen laten doordringen tot mensen is de grootste uitdaging naar mijn idee.
Mijn leerpunten
+ Weten van het bestaan van het shifting baseline syndrome maakt mij bewust van nieuwe normen die niet direct opgemerkt worden.
+ Er zijn nieuwe normen die verfrissend zijn en het leven van mensen verrijken. Hier is geen sprake van verlies maar juist van verbetering. Er zijn echter ook nieuwe referentiekaders die een negatieve impact hebben op ons bestaan, denk aan verstoorde ecosystemen en verlies aan biodiversiteit, waarbij het wel noodzakelijk is dat de samenleving in actie komt om te behouden en te herstellen.
+ Vaak denk ik bij langetermijndenken alleen vooruit, richting de toekomst. Maar ook terugkijken, waar komen we vandaan zal vaker meegenomen moeten worden in onze beslissingen, besef ik nu sterker.
+ Het moeilijkste van het shifting baseline syndrome is hoe je mensen activeert als het verlies niet wordt gezien en ervaren.
+ Als strateeg kan ik een enorme bijdrage leveren in het positioneren van ideeën die een positieve impact leveren.